.. Bidprentjes zijn herinneringen aan scharniermomenten in het leven van de katholiek

Vier eeuwen bidprentjes staan tentoongesteld in het Katholiek Documentatie Centrum. Wat is er nog over van deze traditie?

Stijn Fens

14 januari 2018, 15:32

In de krochten van het Katholiek Documentatie Centrum (KDC) in Nijmegen staan enkele honderden kartonnen dozen met daarin een verborgen schat. Het gaat om zo'n honderdduizend bidprentjes. Kleine plaatjes die je meeneemt in je gebeden, waardoor je nog eens aan mensen denkt, of waarmee je je geloofsleven verdiept. Afbeeldingen van heiligen, doodsaankondigingen, jubilea met daarop in veel gevallen onbekende namen en gezichten.

"Het gaat bij de prentjes om scharniermomenten in het leven van de katholiek", zegt Tim Graas, een van de samenstellers van de expositie. "Tot het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) was het standaard om bij een eerste heilige communie, een hernieuwing van de doopbeloften of bij een vormsel, prentjes uit te geven. Met een toepasselijke afbeelding als herinnering. Maar het zijn ook herinneringen aan eerste missen van priesters en eeuwige professies van broeders en zusters. Het is heel divers."

Massaproductie

Die bidprentjes waren lange tijd niet weg te denken uit het geloofsleven van de Nederlandse katholiek. Ze zaten vaak in het misboek dat meeging naar de kerk. Graas: "Dat was zo'n heel dik missaal dat uitpuilde van al die bidprentjes. Ik ken dat nog van mijn vader. Opa's, oma's, ouders: alle overleden familieleden zaten erin. Maar bijvoorbeeld ook een prentje dat hij had gekregen in het Duitse Mariabedevaartsoord Kevelaer. Hij kon zo zijn familieleden en Maria gedenken tijdens de mis, maar de prentjes hadden ook een praktische functie. Ze dienden als bladwijzer."

Al in de zeventiende en achttiende eeuw werden - vooral in nonnenkloosters - handmatig de meest schitterende gedachtenisplaatjes vervaardigd. Aan heiligen geen gebrek. Ze werden minutieus geschilderd en geborduurd. Ook werd gebruik gemaakt van kniptechnieken. Kunstnijverheid op hoog niveau, bestemd voor de elite. Antwerpen was het centrum van deze devotionalia-industrie.

"Pas in de negentiende eeuw werd het massaproductie", zegt Graas. "In Nederland neemt die hele gedachteniscultuur een grote vlucht als de katholieken hier vanaf 1853 weer in alle openheid hun geloof kunnen belijden. Verder is de instelling van de eerste communie voor zevenjarigen door paus Pius X aan het begin van de twintigste eeuw van groot belang geweest. Dat heeft geleid tot een ware hausse aan communieprentjes."

Wie de vitrines in het KDC langs gaat, kan niet anders dan vertederd raken door zoveel katholieke devotie. De kunsthistorische waarde mag dan vaak gering zijn, toch kom je op de prentjes ook een gerenommeerde schilder als Jan Toorop tegen (hij bekeerde zich op latere leeftijd tot het katholicisme). Graas: "In de meeste gevallen werd zijn werk gewoon gereproduceerd. Toorop zag persoonlijk toe op de kwaliteit van de afbeeldingen. Die moest aan de hoogste eisen voldoen."

Met de neergang van het Nederlands katholicisme, vanaf eind jaren zestig, werden de gedachtenisprentjes schaarser. Maar ze zijn niet verdwenen. In Nederlandse Mariabedevaartsoorden zijn bidprentjes van de Moeder Gods nog altijd volop verkrijgbaar. En bij een katholieke begrafenis - zeker in het zuiden van het land - wordt nog altijd een bidprentje van de overledene uitgedeeld. Met een foto en een tekst waarin zijn of haar leven kort wordt samengevat.

Maar communieprentjes, daarvan worden er volgens Tim Graas nog maar echt weinig gemaakt. "Je krijgt nog altijd een aandenken, maar tegenwoordig in de vorm van een kruis met je naam erin gegraveerd of anders een mooi boek met Bijbelse verhalen."

Meer informatie op www.ru.nl/kdc

Bron: Bidprentjes zijn herinneringen aan scharniermomenten in het leven van de katholiek (trouw.nl)