Been | Benen voorwerpen

Geschiedenis benen voorwerpen | voorwerpen van bot

Bot is goed te bewerken en er was vroger genoeg aanwezig. In de Prehistorie werden veel voorwerpen van been gemaakt. Hier zijn echter weinig sporen van bewaard gebleven in de bodem. De geschiedenis van het naaigerei begint in de prehistorie. Naaigerei werd toen onder andere gemaakt van bot of visgraten. Dit naaigerei wordt bij archeologische opgravingen gevonden.

• Middle Stone Age bone tools from the Howiesons Poort Layers, Sibudu Cave, South Africa. ResearchGate
• A History of bone sewing needles

Wanneer is het ivoor en wanneer is het been?

Dit is niet altijd even gemakkelijk te zien.

Gewicht

Houd het voorwerp in je hand en voel het gewicht. Ivoor voelt zwaar en compact aan als je het in je hand houdt. Denk eens aan het gewicht van een biljartbal die vroeger van ivoor werden gemaakt; als je er een in je hand houdt voelt deze stevig en solide aan. Als het betreffende voorwerp opvallend licht aanvoelt kun je er vanuit gaan dat het geen ivoor is.

Been kan exact hetzelfde gewicht hebben als ivoor. Het feit dat het voorwerp solide en zwaar aanvoelt betekent dus nog niet dat het inderdaad ivoor is.

Als je er niet zeker van bent dat het voorwerp solide genoeg aanvoelt om te spreken van been of ivoor kun je het wegen. Vergelijk het gewicht vervolgens met soortgelijke voorwerpen waarvan je weet dat het ivoor is. Het internet is een geweldige bron waarin je de afmetingen en het gewicht van voorwerpen van ivoor kunt vinden.

Voelen

Wrijf met je vingers over het oppervlak van het voorwerp om de textuur te voelen. Ze zeggen dat ivoor zo glad is als boter. Het is niet zo zacht als boter maar als het eenmaal in de juiste handen valt is het bijna net zo makkelijk te snijden. Als het oppervlak gegroefd en pokdalig aanvoelt is het waarschijnlijk geen ivoor. En als het ongelooflijk glad voelt heb je misschien te maken met ivoor.

Glans

Onderzoek de glans en het oppervlak van het voorwerp onder een vergrootglas. Hoewel het niet altijd mogelijk is om door middel van een vergrootglas vast te stellen of er sprake is van echt ivoor kan het wel interessante aanwijzingen opleveren. Echt ivoor is glanzend en mooi, vaak met een lichte gelige tint erin. Het kan ook een bruinige glans hebben die ontstaan is door het vet in de huid van degenen die door de tijd heen in contact met het voorwerp zijn gekomen. Maar als je vlekjes of andere vreemde plekjes ziet is het waarschijnlijk geen ivoor. Kijk of je de volgende tekenen ziet:

• gearceerde lijnen. Er zouden parallelle lijnen (met lichte onregelmatigheden) in de lengte van het voorwerp moeten lopen. Loodrecht hierop zouden rond of V-vormige lijnen te zien moeten zijn die Schreger-lijnen heten. Deze lijnen zijn in al het olifant- en mammoet ivoor te zien;
• is er sprake van meerdere donkere plekjes of putjes in het oppervlak? Als dat het geval is heb je waarschijnlijk met been te maken hebt. In sommige gevallen is het been echter gebleekt, dus voer andere tests uit om hier zeker te zijn;
• alle benen voorwerpen hebben de karakteristieke vlekjes van het beenmerg of kleine inkepingen in het oppervlak. Hoewel deze misschien niet altijd met het blote oog te zien zijn zou je ze wel met een vergrootglas waar moeten kunnen nemen. Ivoor is ook gladder en harder dan been en heeft geen kleine putjes in het oppervlak.

Verhitten

Verhit een rechte naald. Houd het een paar seconden in een kaarsvlam of vlam van een aansteker totdat de naald heet is geworden. Hoewel je elk willekeurig stukje metaal kan gebruiken voor deze test is een naald het meest geschikt omdat deze geen sporen achter zal laten in het voorwerp waarop je de test uitvoert.

Ruiken

Ruik aan de plek waar je met de naald het voorwerp hebt aangeraakt. Als het ivoor betreft ruik je niets, wat er voor de test ook niet was. Als het been is ruikt het lichtjes naar verbrand haar.

Echt ivoor zal door dit experiment niet beschadigen, omdat het hard en sterk genoeg is om de warmte van de naald te weerstaan. Als het voorwerp echter van plastic gemaakt is zal de hete naald een klein putje veroorzaken. Omdat sommige voorwerpen van plastic (zoals bakeliet) net zo waardevol of zelfs meer waard zijn dan ivoor is het misschien niet verstandig om de hete naald test uit te voeren.
Als je zeker weet dat het voorwerp niet van plastic gemaakt is kun je de test natuurlijk wel zonder beschadigingsrisico's uitvoeren.

Wat is ivoor

Ivoor is een glanzende witte stof van de slagtanden van olifanten maar ook van walrussen, narwals en nijlpaarden. Het bestaat uit tandbeen (detine) en cement, waarbij email ontbreekt. Onderscheiden wordt zacht, halfzacht en hard ivoor. De kwaliteit is beter naarmate het klimaat, waarin het dier leefde dat het ivoor leverde, warmer en vochtiger is. De kleur varieert van creme-wit tot bruinig, dit is afhankelijk van het voedsel. Ivoor wordt verwerkt tot pianotoetsen, mesheften, biljartballen en kunstsnijwerk.

Namaak ivoor

Als surrogaativoor werd vroeger 'ivorit' uit de ivoornoot, celluloid of been gebruikt. Tegenwoordig is dit meestal een soort  hard plastic. Dit is gemakkelijk te herkennen aan het ontbreken van de lagenstructuur en van de fijne ruitjestekening. Soms werd het ivoor gebleekt door behandeling met waterstofperoxide. Zonlicht en stof vergelen dit soort invoor snel.